W 2022 r. oddychaliśmy powietrzem ze składem porównywalnym do dymu papierosowego

Znamy już kompletne dane i nie są one optymistyczne. Ponad 1000 papierosów rocznie mimowolnie  „wypaliła” osoba mieszkająca przy ul. Dworcowej w Wejherowie w 2022 r., gdzie po 3 latach znów działa państwowa stacja monitoringu jakości powietrza. I to przebywając zaledwie 1 godzinę dziennie na zewnątrz!

Jakim powietrzem oddychaliśmy przez ostatni rok w Wejherowie i okolicy? Jakie miesiące były najgorsze, a w których mogliśmy odetchnąć czystym powietrzem? Przez ile dni w roku 2022  smog dosłownie zatruwał nam życie?

Sprawdźcie, czym oddychaliście i jaki ma to wpływ na zdrowie Wasze i Waszych bliskich!

Na terenie powiatu wejherowskiego działa system mierników jakości powietrza – zarówno miejski (Wejherowo, Rumia), jak i prywatny (lookO2 i Airly). Linki do wszystkich czujników dostępne są na naszej stronie. 

Stacja należąca do ogólnopolskiego monitoringu jakości powietrza, prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (w skrócie GIOŚ), została zamontowana po 3 latach przerwy w grudniu 2021 r. przy ul. Dworcowej i mierzy stężenia dwóch substancji:

• pyłu zawieszonego PM 10
• bezno(a)pirenu w pyle PM 10 (w skrócie B(a)P).

Nasze Stowarzyszenie wielokrotnie interweniowało w sprawie przyspieszenia montażu stacji, a nadrzędnym dla nas celem było poznanie realnych pomiarów stężenia benzo(a)pirenu w pyle PM 10 z kilku powodów:

• Średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu w pyle PM 10 odnotowane na oficjalnej stacji monitoringu GIOŚ w Wejherowie w roku 2018 (tj. przed demontażem stacji) wynosiło 5 ng/m3, czyli 500% normy obowiązującej w Polsce.
  W skrócie – jakość powietrza była bardzo zła.
• Wg Rocznej oceny jakości powietrza strefa pomorska, w której znajduje się powiat wejherowski, w 2021 r. została zaliczona do klasy C (tj. gorszej) pod względem stężeń średniorocznych bezno(a)pirenu. Najwyższe wartości stężeń wystąpiły w miastach tj. Wejherowo, Kościerzyna, Chojnice, Lębork.
  W skrócie – w 2021 r. ponad 520 tys. osób oddychało złej jakości powietrzem!

Chcieliśmy wiedzieć przez ile dni i w jakich miesiącach mieszkańcy oddychają wyjątkowo szkodliwym powietrzem tj. z przekroczonymi normami rakotwórczego benzo(a)pirenu.

Dlaczego ta wiedza jest tak istotna?

Benzo(a)piren to jeden z najgroźniejszych składników smogu. W 1987 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) określiła go jako głównym czynnik kancerogenny. To jeden z najlepiej zbadanych związków z grupy WWA (tj. wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych), które obecne są w powietrzu, glebie i wodzie. Kontakt z nimi mamy w zasadzie na każdym kroku.

Przyswajamy je głównie drogą oddechową (i tu szkodliwość jest największa), a także spożywając zanieczyszczoną wodę i żywność. Poprzez krew i limfę transportowany jest do wnętrza naszego organizmu, wnikając do wielu organów. Dzięki swojej budowie jest w stanie ulokować się wewnątrz DNA. Działa mutagennie na ludzkie komórki, dlatego może powodować raka. Zwiększa ryzyko nowotworów, w tym raka płuc, przewodu pokarmowego, okrężnicy, wątroby, pęcherza moczowego i skóry.

Nazywany jest „cichym zabójcą”, ponieważ działa niezauważanie i powolnie. Niektóre źródła mówią, że pomiędzy kontaktem z tą substancją a powstaniem zmian nowotworowych może upłynąć aż 15 lat.

Szczególnie niebezpieczny jest dla dzieci, osób starszych, a także kobiet w ciąży.

Oprócz nowotworów może spowodować:

• uszkodzenie wątroby i nadnerczy,
• uczucie zmęczenia, bólu głowy, utraty łaknienia,
• depresję,
• spłycenie oddechu,
• podrażnienia skórne,
• osłabienie układu odpornościowego i krwionośnego,
• problemy z płodnością,
• uszkodzenia płodu.

Benzo(a)piren w powietrzu – źródła pochodzenia

Główny źródłem emisji benzo(a)pirenu w Polsce jest spalanie paliw stałych w domowych piecach, kominkach czy też kuchniach węglowych. Największe emisje pochodzą z przestarzałych pieców i kotłów, w których spalanie odbywa się w sposób nieefektywny, często przy użyciu słabej jakości opału.

Potwierdza to w swoim raporcie o ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami Najwyższa Izba Kontroli. Podaje, że ok. 87% B(a)P pochodzi z tzw. niskiej emisji, czyli pieców i kotłów grzewczych, których kominy ulokowane są na wysokości mniejszej niż 40 m. Problemem również jest to, że zanieczyszczenia powietrza gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej.

Jeśli dodamy do tego dość gęstą zabudowę mieszkaniową, niską wysokość kominów w budynkach oraz ukształtowanie terenu otrzymamy bardzo wysoką koncentrację zanieczyszczeń powietrza. Taka sytuacja występuje w Wejherowie i okolicach, gdzie smog szczególnie dokuczliwy jest dla mieszkańców w chłodne dni bezwietrzne.

Dla woj. pomorskiego podobne wnioski odnajdujemy w Rocznej ocenie jakości powietrza w woj. pomorskim za rok 2021 (GIOŚ Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska w Gdańsku), wg której kominy domów ogrzewanych indywidualnie odpowiadają za prawie 98% emisji B(a)P do powietrza!

Spalanie tworzyw i odpadów, emisje produkcyjne, transportowe, ścieranie opon i klocków hamulcowych, wypalanie traw to kolejne źródła emisji WWA do środowiska.

Normy benzo(a)pirenu

Ze względu na silne właściwości rakotwórcze dopuszczalne stężenia benzo(a)pirenu w powietrzu wyznacza się w nanogramach/m3.

Średnioroczny poziom docelowy obowiązujący w UE to 1 ng/m3. Jednak biorąc pod uwagę niekorzystne skutki zdrowotne WHO zaleca utrzymanie poziomu docelowego na 0,12 ng/m3. Polska wypada na tle Europy bardzo źle, ponieważ średnioroczne stężenia rakotwórczego benzo(a)pirenu w Polsce w 2021 r. wg rankingu smogowych miast wynosiły 700-1500% dopuszczalnej normy.

Jakość powietrza jest silnie związana z porami roku. Najwyższe stężenia pyłów zawieszonych i B(a)P odnotowywane są w sezonie zimowym, który pokrywa się z sezonem grzewczym. Występuje wtedy zwiększone zapotrzebowanie na ciepło, a w konsekwencji m.in. wzrost ilości zużywanych paliw stałych w gospodarstwach domowych, co skutkuje wzrostem emisji zanieczyszczeń.

Widać to wyraźnie na wykresie ze stacji GIOŚ w Wejherowie. Od czerwca do końca sierpnia 2022 r. poziom B(a)P jest praktycznie zerowy, wyższe stężenia osiąga wraz z rozpoczęciem sezonu grzewczego.

Podsumowując odczyty z całego roku otrzymujemy wskazanie średnioroczne benzo(a)pirenu na poziomie 2,4 ng/m3 (tj. ponad 200% normy obowiązującej w UE i prawie 2000% zalecanej przez WHO). Norma średnioroczna pokazuje ogólny zakres, natomiast to, co najistotniejsze wychodzi nam z analizy danych z poszczególnych miesięcy.

Obraz, który wyłonił nam się z tych liczb delikatnie mówiąc nie napawa optymizmem. Na ich podstawie możemy stwierdzić, że najgorsza jakość powietrza była w marcu, listopadzie oraz grudniu 2022 r.

Powietrzem oddychamy tu i teraz. Biorąc pod uwagę fakt, że rakotwórczy benzo(a)piren oddziałuje na organizm długofalowo, ma zdolność do kumulowania się tragiczne są wg nas dane, że w samym marcu 2022 r. nie było ani jednego dnia, w którym stężenie B(a)P wyniosłoby mniej niż 1 ng/m3. Średnie stężenie miesięczne wynosiło aż 7,5 ng/m3, czyli przez cały miesiąc oddychaliśmy powietrzem, w którym stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu przekroczone było o ponad 700% (w stosunku do normy dla UE) i o ponad 6000% (w stosunku do normy zalecanej przez WHO). Dodatkowo aż przez 14 dni stężenia B(a)P oscylowały w granicach od 10 do nawet 15,9 ng/m3. Nawet z uwzględnieniem łagodniejszej normy UE (tj. 1 ng/m3) wychodzi, że normy były przekraczane 10- i 15krotnie.

Podobna sytuacja miała miejsce w listopadzie oraz grudniu 2022 r.

Łączna liczba dni, w których stężenie benzo(a)pirenu wynosiło więcej niż 1 ng/m3:

• w listopadzie – 23
• w grudniu – 25

Średnie stężenie miesięczne benzo(a)pirenu:

• w listopadzie – 5,4 ng/m3
• w grudniu – 7,5 ng/m3

Najwyższe odnotowane stężenia benzo(a)pirenu:

• w listopadzie – 13,9 ng/m3 (21-27.11.2022)
• w grudniu – 14,3 ng/m3 (5-11.12.2022)

Czy to znaczy, że w pozostałą część roku mogliśmy odetchnąć od zanieczyszczeń? Niestety nie. Kwiecień, wrzesień i październik 2022 r. to miesiące, w których średnie stężenie benzo(a)pirenu w powietrzu przekraczało 1 ng/m3. Przykładowo aż przez 23 dni kwietnia oddychaliśmy powietrzem, w którym stężenie to wynosiło od 1,6 do 2,8 ng/m3. We wrześniu takich dni było 19 (zakres stężenia od 1 do 2,6 ng/m3) , a w październiku 17 (zakres stężenia od 1,4 do 2,2 ng/m3).

Szczegółowe dane dla całego roku 2022 pokazane są w tabeli.

Gdy spojrzymy na dni w roku 2022, w których stężenie benzo(a)pirenu wynosiło więcej niż 1 ng/m3, ujętych w odczytach ze stacji GIOŚ wynika, iż było ich ponad 130. Przyjmując jako normę zalecenia WHO (tj. 0,12 ng/m3) liczba tych dni wzrasta do 236.

Ile zatem papierosów „wypaliliśmy” podczas spacerów w 2022 r.?

Każdy z nas powinien mieć świadomość, że nawet krótkotrwałe oddychanie zanieczyszczonym powietrzem ma szkodliwy wpływ na nasze zdrowie. Informowaliśmy o tym realizując projekt edukacyjny wraz ze Szpitalami Pomorskimi, m.in. nagrywając spot “Dlaczego każdy powinien obejrzeć ten film o smogu?”.

Benzo(a)piren występuje również w dymie papierosowym, stąd jego poziom w powietrzu porównuje się do ilości wypalonych papierosów i biernego palenia. 

Państwowy Zakłada Higieny już 39 lat temu przeprowadzał dokładne badania dotyczące szkodliwości w dymie papierosowym. Polecamy opracowanie Ludwika Czerwieckiego „Substancje szkodliwe w dymie papierowym” PZH, 1984 T.XXXV,3.

Wg kalkulatora smogu przy stężeniu benzo(a)pirenu 2,4 ng/m3 (średnia roczna dla ul. Dworcowej w Wejherowie) każdy mieszkaniec  Wejherowa wdycha mimowolnie przez cały rok równowartość ponad 1000 papierosów, osoba dorosła czy też dziecko, zakładając, że przebywa na zewnątrz jedynie 1 godzinę dziennie – stwierdza Arkadiusz Szczygieł prezes Pomorskiego Alarmu Ekologicznego.

Dlatego tak ważne jest ograniczenie spalania węgla, drewna w starych i nieefektywnych kotłach poniżej 3 klasy, które nazywamy od lat „kopciuchami”. Nasze wieloletnie obserwacje czujników wskazują, że ul. Dworcowa w Wejherowie, na której działa państwowa stacja monitoringu GIOŚ, ma dwa razy czystsze powietrze niż Bolszewo, Gościcino, Luzino czy osiedla domków jednorodzinnych na Śmiechowie w Wejherowie. Przy stężeniu 15,9 ng/m3 (które wystąpiło w Wejherowie przez 7 dni marca 2022 r.) spędzenie zaledwie 1 godz./dzień na zewnątrz odpowiadało mimowolnemu „wypaleniu” aż 19 szt. papierosów dziennie. – dodaje Arkadiusz Szczygieł.

Źródła