Choroby układu krążenia odpowiadają za niemal połowę wszystkich zgonów, mimo że cały czas poprawia się ich leczenie i diagnostyka.

Choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią nadal najczęstszą przyczynę zgonów na świecie. W 2018 r. choroby układu krążenia stanowiły 40,5% ogółu zgonów w Polsce, zgodnie z raportem PZH o sytuacji zdrowotnej ludności Polski. Są również najważniejszą przyczyną umieralności w przypadku mężczyzn w wieku 45-54 lata i 70 lat i starszym, z kolei u kobiet dopiero w wieku powyżej 74 lat. Wśród chorób układu krążenia choroby serca stanowią najczęstszą przyczynę zgonów, bo aż 59% ogółu zgonów.

W najbliższych latach, mimo poprawy sytuacji epidemiologicznej, nadal będzie się zwiększać w naszym kraju liczba chorych oraz zgonów z powodów schorzeń kardiologicznych. W 2013 r. na skutek tych chorób zmarło w naszym kraju ponad 177 tys. osób., a w 2020 r. ich liczba przekroczy 200 tys. – mówi prof. Michał Zakliczyński ze Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ krążenia nie funkcjonuje w świadomości ogółu społeczeństwa, choć związek ten stwierdzony został już przy okazji „Wielkiego smogu londyńskiego” z 1952 r.

Zanieczyszczenia powietrza nie tylko nasilają istniejące choroby układu krążenia, ale odgrywają istotną rolę w ich rozwoju.

Tak krótkoterminowe, jak i długoterminowe oddychanie zanieczyszczonym powietrzem (o wysokich stężeniach pyłu zawieszonego PM2,5 i PM10, tlenków siarki i azotu, ozonu i tlenku węgla) wiąże się ze wzrostem ciśnienia tętniczego krwi, rozwojem miażdżycy, niewydolnością serca , chorobą niedokrwienną serca, zaburzeniami rytmu serca, powikłaniami zakrzepowo-zatorowymi oraz zwiększeniem ryzyka wystąpienia niedokrwiennego udaru mózgu i zawału mięśnia sercowego.

Jako szczególnie groźny wymienia się pył zawieszony, zwłaszcza frakcji drobnej (PM 2.5) i ultradrobnej (PM 0.1). Jego umiejętność przenikania przez barierę pęcherzykową, inicjowanie zapalenia, aktywowania układu krzepnięcia i tym samym wpływ na zachorowanie, zaostrzenie i umieralność z powodu układu chorób krążenia jest jedną z najlepiej udokumentowanych w piśmiennictwie naukowym. Podkreśla to od lat m.in. Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne oraz Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne. Podobnie, jak w przypadku układu oddechowego przyjmuje się, że im mniejsza cząsteczka pyłu, tym większa jego szkodliwość dla zdrowia.

Grupami szczególnie narażonymi są w tym wypadku osoby starsze, osoby cierpiące na przewlekłe schorzenia układu krążenia i oddechowego (m.in. POChP), osoby z nadwagą i z cukrzycą. W trakcie badań wskazano, że osoby z nadciśnieniem tętniczym (w porównaniu do osób zdrowych) są bardziej podatne na szkodliwy wpływ zanieczyszczeń na układ krążenia.

W przypadku osób bez szczególnych problemów zdrowotnych skutkiem ekspozycji na zanieczyszczone powietrza (zwłaszcza w okresie wysokich stężeń zanieczyszczeń) mogą być bóle w klatce piersiowej, duszności, gorsza tolerancja wysiłku.

Udar mózgu jest trzecią, po chorobach serca i nowotworach, przyczyną zgonów oraz najczęstszą przyczyną trwałego inwalidztwa u osób powyżej 40-tego roku życia. Współczynniki zapadalności na udar mózgu w naszym kraju wynoszą 177/100 000 mężczyzn i 125/100 000 kobiet.

Dla określenia liczby utraconych lat życia w zdrowiu stosowany jest tzw. współczynnik DALY (z ang. disability adjusted life-years), będący sumą lat życia w niepełnosprawności oraz lat życia utraconych w wyniku przedwczesnego zgonu. Opublikowana w 2016 r. w The Lancet Neurology analiza wskazuje, że w skali całego świata zanieczyszczenie powietrza odpowiada za ok. 29% związanych z udarami mózgu utraconych lat życia w zdrowiu.

Wzrost ryzyka zgonu lub hospitalizacji z powodu udaru mózgu związany jest z podwyższoną ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza, a krótkoterminowy wzrost stężenia PM 2.5 o 10 µg/m³ przekłada się na wzrost ryzyka zgonu z powodu udaru mózgu o 11%.

W analizach podkreślano fakt negatywnego wpływu wieloletniego narażenia na zanieczyszczenia i wynikającego z niego kumulacji negatywnych dla układu sercowo-naczyniowego skutków zdrowotnych. Zanieczyszczenia generowane przez transport stanowią istotny czynnik ryzyka m.in. zawału mięśnia sercowego.

Udowodniono związek pomiędzy ekspozycją na pył zawieszony a częstotliwością występowania arytmii komorowych, nasileniem migotania przedsionków i innych zaburzeń rytmu u pacjentów z chorobami układu krążenia. Płeć męska, podeszły wiek, nadciśnienie oraz choroby układu krążenia w połączeniu z zanieczyszczenie powietrza miały wpływ na zwiększenie liczby przypadków pozaszpitalnego nagłego zatrzymania krążenia.

Nadkrzepliwość krwi, wzrost ryzyka wystąpienia zakrzepicy żylnej i tętniczej to również jedne ze skutków wpływu zanieczyszczenia powietrza (zwłaszcza pyłem zawieszonym).

W ostatnich latach prowadzone były również w Polsce badania wpływu zanieczyszczeń powietrza na układ krążenia.

Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu wraz z Uniwersytetem Medycznym w Katowicach analizowało związek przekroczenia poziomu informowania pyłów zawieszonych na ostre stany sercowo-naczyniowe. Przekroczenie poziomu informowania dla pyłów zawieszonych PM 10 (wówczas – 2016 r. – wynosiło 200 µg/m³, od 2019 r. wynosi 100 µg/m³) wiązało się ze wzrostem śmiertelności z każdej przyczyny o 6%, a z przyczyn sercowo-naczyniowych o 8%. Osiągnięcie maksymalnych stężeń dwutlenku azotu było związane z częstszym występowaniem zawału serca (o 12%), udaru mózgu (o 16%), zatorowości płucnej (o 18%), hospitalizacji z powodu migotania przedsionków (o 24%)  i z częstszymi wizytami w POZ (o 14%).

W 2000 r. WHO oceniał, że w UE skrócenie życia z powodu pyłu PM 2.5 wynosi 8,6 miesięcy, z tego w Polsce 10,7 miesięcy. Według danych WHO z 2016 r. w skali świata zanieczyszczenia powietrza odpowiedzialne były za 17% zgonów z powodu niedokrwiennej choroby serca i udarów, 25% zgonów na POChP, 16% wszystkich zgonów na raka płuca oraz 26% zgonów z powodu infekcji oddechowych.

Przykład Dublina pokazuje spektakularny sukces w zwalczaniu smogu i tym samym skutków zdrowotnych oddychania zanieczyszczonym powietrzem. W 1990 r. wprowadzono tam całkowity zakaz sprzedaży węgla. Przeprowadzono badania porównujące umieralność w okresie przed wprowadzeniem zakazu (1984-1990) oraz po jego wprowadzeniu (1990-1996).
Wskaźnik umieralności z wszystkich powodów obniżył się o 5,7%, z powodu chorób układu oddechowego o 15,5%, a z powodu chorób sercowo-naczyniowych o 10,3%.

Bibliografia

  • Krajowy Bilans Emisji Zanieczyszczeń za lata 1990-2018, Raport syntetyczny, Ministerstwo Klimatu, Warszawa 2020
  • Jędrak, E. Konduracka, A. Badyga, P. Dąbrowiecki, Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, wydanie II, 2021
  • Kleczkowski, Smog w Polsce, Warszawa 2020
  • Mazurek, A. Badyda, Smog. Konsekwencje zdrowotne zanieczyszczeń powietrza, Warszawa 2018
  • https://www.medonet.pl/narodowy-test-zdrowia-polakow/co-dolega-polakom-,choroby–ktore-zabijaja-ponad-polowe-polakow,artykul,91342726.html
  • https://www.mp.pl/pacjent/choroby-ukladu-krazenia/aktualnosci/168653,ponad-200-tys-zgonow-z-powodu-chorob-serca-w-2020-r
  • https://stat.gov.pl/

Projekt pn. „Czyste powietrze inwestycją w zdrowie” zrealizowany został w ramach programu “Nasze Powietrze”, finansowanego ze środków Clean Air Fund, przy współpracy Polskiego Alarmu Smogowego i Krakowskiego Alarmu Smogowego.

Partnerem głównym projektu są Szpitale Pomorskie Sp. z o.o.