Każdy wdech to nie tylko życiodajny tlen, ale również cały szereg różnych związków chemicznych i pyłów, które bez przerwy dostają się do naszego organizmu. Jakość powietrza, którą każdego dnia oddychamy, ma bezpośredni wpływ nie tylko na nasze zdrowie, ale i na całe otoczenie. Zanieczyszczone powietrze prowadzi do skażenia wód, lasów i pól uprawnych, co ostatecznie przekłada się na jakość żywności, którą spożywamy.
Monitorowanie jakości powietrza to jedna z kluczowych kwestii, a otrzymane wyniki odzwierciedlenie znajdują w oficjalnym dokumencie tj. Rocznej ocenie jakości powietrza, który powinien być podstawą podejmowania wszelkich działań naprawczych. Zapraszamy do części pierwszej artykułu na ten temat.
Roczna ocena jakości powietrza w województwie pomorskim jest przeprowadzana zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, w tym rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska. Do badań wykorzystuje się różnorodne metody, w tym pomiary intensywne na stałych stanowiskach monitoringu oraz pomiary wskaźnikowe, które obejmują m.in. pomiary okresowe. Ponadto stosuje się obliczenia z wykorzystaniem modeli matematycznych transportu i przemian substancji w powietrzu.
Oceny jakości powietrza dokonuje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) m.in. na podstawie danych z monitoringu powietrza atmosferycznego realizowanego w ramach sieci Państwowego Monitoringu Środowiska). Dodatkowo bierze się pod uwagę badania Agencji Regionalnego Monitoringu Atmosfery Aglomeracji Gdańskiej i Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
Zanieczyszczenia badane w powietrzu
W ramach oceny monitoruje się stężenie dwunastu kluczowych substancji zanieczyszczenia powietrza, w tym dwutlenku siarki (SO2), dwutlenku azotu (NO2), tlenku węgla (CO), benzen (C6H6), ozonu (O3), pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 oraz metali ciężkich i związków organicznych w pyłach PM10 (ołów, arsen, kadm, nikiel, benzo(a)piren). Substancje te są wybierane ze względu na ich potencjalny negatywny wpływ na zdrowie ludzi oraz środowisko.
W ocenach dokonywanych pod kątem spełnienia kryteriów odniesionych do ochrony roślin uwzględnia się 3 substancje:
- dwutlenek siarki SO2,
- tlenki azotu NOx,
- ozon O3.
Wyniki i klasyfikacja stref
Ocena jakości powietrza w województwie pomorskim za rok 2022 obejmowała dwie strefy: strefę pomorską i aglomerację trójmiejską.
Strefa pomorska obejmuje obszar 17 918 km2, który zamieszkuje 1 595 036 mieszkańców, a strefa aglomeracji trójmiejskiej to obszar 418 km2 zamieszkiwany przez 763 690 mieszkańców.
Klasyfikacja stref opiera się na pomiarach stężeń zanieczyszczeń i jest przeprowadzana dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie. Zaliczenie strefy do gorszej klasy nie oznacza jednoznacznie niskiej jakości powietrza na całym jej obszarze, ale wskazuje na potrzebę podjęcia działań w najbardziej zanieczyszczonych rejonach.
Wnioski i rekomendacje
Roczna ocena jakości powietrza jest kluczowym elementem w ochronie zdrowia mieszkańców województwa pomorskiego. Monitoring i analiza jakości powietrza pozwalają na identyfikację obszarów wymagających interwencji oraz na opracowanie skutecznych strategii zmniejszenia emisji szkodliwych substancji. Kontynuacja tych działań jest niezbędna do dalszej poprawy jakości powietrza i ochrony zdrowia publicznego.
System pomiarowy i stacje monitoringu
W 2022 roku w województwie pomorskim funkcjonowało 16 stacji pomiarowych. Stosowano pomiary intensywne na stałych stanowiskach, obejmujące pomiary automatyczne i manualne (codzienne). Stacje te były zarządzane przez różne instytucje, w tym 9 przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 1 przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz 6 przez Agencję Regionalnego Monitoringu Atmosfery Gdańsk-Gdynia-Sopot (ARMAG).
Zakres monitoringu
Monitoring obejmował pomiary stężeń kluczowych zanieczyszczeń takich jak: dwutlenek siarki, tlenek azotu, dwutlenek azotu, tlenki azotu, benzen, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10 i PM2,5, a także ołów, arsen, kadm, nikiel i benzo(a)piren w pyle zawieszonym PM10. Dodatkowo, na stacji miejskiej w Gdańsku Wrzeszczu przeprowadzono pomiary składu pyłu zawieszonego PM10 pod kątem zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).
Lokalizacja stacji
Lokalizacja stacji pomiarowych była ustalana w oparciu o pięcioletnie oceny jakości powietrza oraz kryteria lokalizacji punktów poboru próbek. Stacje były umieszczane w różnych środowiskach – miejskich, podmiejskich i pozamiejskich – w celu dokładnego monitoringu wpływu różnorodnych źródeł emisji zanieczyszczeń.
Mobilne pomiary jakości powietrza
Centralne Laboratorium Badawcze w Gdańsku wykorzystywało mobilną stację pomiarową do pomiarów w miastach nieobjętych stałym monitoringiem. W 2022 r. całoroczne pomiary prowadzono w Chojnicach. Ta elastyczność pozwalała na szerokie monitorowanie jakości powietrza w różnych częściach województwa.
Metody uzupełniające
Dodatkowo, stosowano metody uzupełniające takie jak matematyczne modelowanie transportu i przemian substancji w powietrzu. Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy (IOŚ-PIB) wykorzystywał te techniki do wsparcia rocznej oceny jakości powietrza.
Wpływ warunków meteorologicznych
Warunki meteorologiczne – temperatura, prędkość wiatru i opady atmosferyczne – miały znaczący wpływ na rozprzestrzenianie się i kumulację zanieczyszczeń.
Rok 2022 charakteryzował się wzrostem średnich temperatur, co miało bezpośredni wpływ na jakość powietrza. W Gdańsku odnotowano średnią roczną temperaturę 9,4°C, co było wyższe niż w roku poprzednim.
Suma opadu atmosferycznego w Gdańsku wynosiła 376,2 mm, będąc jednym z najniższych w całej Polsce w roku 2022. Najwyższa wartość opadów w Gdańsku przypada na wrzesień (69,4 mm), zaś najniższa na luty (0 mm), co jest rekordowo niskim wynikiem. Największą ilością dni z opadami charakteryzowały się miesiące styczeń, luty i grudzień, mając ich odpowiednio 19, 20 i 18.
Emisja zanieczyszczeń do powietrza na obszarze województwa pomorskiego
Główne źródła zanieczyszczenia
Zanieczyszczenie powietrza w województwie pomorskim jest głównie wynikiem emisji antropogenicznej, z której największy udział ma sektor komunalno-bytowy (emisja powierzchniowa). Emisje z transportu (emisja liniowa) oraz działalności przemysłowej (emisja punktowa) stanowią mniejszą część. Istotny jest także wpływ zanieczyszczeń napływających z innych regionów Polski oraz Europy.
Lokalne źródła zanieczyszczeń
Znaczące źródła zanieczyszczeń lokalnie to kominy domów ogrzewanych indywidualnie oraz transport samochodowy, zwłaszcza w pobliżu ruchliwych dróg. Przemysł energetyczny, z uwagi na wysokie kominy, eksportuje zanieczyszczenia poza granice województwa. Zakłady przemysłowe o istotnej emisji niezorganizowanej lub emitowanej przez niskie emitory również wpływają bezpośrednio na jakość powietrza w sąsiedztwie.
Emisje zanieczyszczeń komunikacyjnych
Głównymi źródłami zanieczyszczeń komunikacyjnych są pyły powstające w wyniku ścierania hamulców, opon, nawierzchni dróg oraz unos zanieczyszczeń z powierzchni dróg. Tlenki azotu pochodzą głównie z rur wydechowych.
Bilans wielkości emisji
Dane GIOŚ, oparte na informacjach od KOBIZE działającego w strukturach IOŚ-PIB, pokazują bilans wielkości emisji dla wybranych zanieczyszczeń, rozkładanych na strefy i źródła emisji. Te dane zostały wykorzystane do modelowania matematycznego rozkładów stężeń zanieczyszczeń.
W 2022 roku metodyka szacowania emisji nieznacznie się zmieniła w porównaniu z rokiem 2020. W sektorze transportu emisje zredukowano o 10% w oparciu o dane z systemu YANOSIK. Nastąpiła również redukcja emisji dla wszystkich zanieczyszczeń, co poprawiło korelację pomiędzy pomiarami a wynikami modelowania.
Metodyka emisji z sektora komunalno-bytowego została zaktualizowana poprzez powiązanie ilości zużytej biomasy i węgla z danymi GUS oraz obniżenie progu zużycia ciepła. Zmienione zostały wskaźniki emisyjne dla pyłów PM10 i PM2,5, uwzględniając związki kondensujące w węglu i drewnie.
Podsumowanie
Roczna ocena jakości powietrza jest kluczowym elementem w ochronie zdrowia mieszkańców województwa pomorskiego. Monitoring i analiza jakości powietrza pozwalają na identyfikację obszarów wymagających interwencji oraz na opracowanie skutecznych strategii zmniejszenia emisji szkodliwych substancji. Dzięki regularnym pomiarom możliwe jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń, określenie przyczyn występowania stężeń przekraczających dopuszczalne normy, wskazanie źródeł emisji oraz podjęcie i prowadzenie określonych działań na rzecz utrzymania lub poprawy jakości powietrza w danej strefie (w tym opracowywania programów ochrony powietrza – POP).
Opracowano na podstawie Rocznej oceny jakości powietrza w województwie pomorskim. Raport wojewódzki za rok 2022, GIOŚ
